Khóa tu Thiền tại Thiền Viện Di Đà (Thôn Bạch Liên – xã Liên Phương – huyện Thường Tín – Hà Nội) đã diễn ra từ ngày 1 – 3/11/2013 với khoảng trên 800 khóa sinh tham dự. Và TT Thích Chân Quang (BRVT) có buổi thuyết Pháp tại khóa tu về chủ đề HÀNH ẤM. Đây là đề tài thuộc lĩnh vực tâm lý học được xếp theo sau loạt bài mà Thượng tọa đã trình bày trong những khóa tu trước là SẮC ẤM, THỌ ẤM, TƯỞNG ẤM, nói về cấu trúc tâm lý theo cái nhìn của đạo Phật.
Những chủ đề này được rút ra từ kinh nghiệm tu tập của Người giảng. Các ý tưởng về cấu trúc 5 Uẩn được Thượng tọa trình bày một cách có hệ thống từ thấp đến cao, và khoa học. Tuy rằng đây là những vấn đề của tâm, trừu tượng khó hiểu, nhưng với cách diễn đạt bằng nhiều ví dụ giàu hình ảnh, lại liên hệ thiết thực đến việc hành trì của mỗi hành giả tu Thiền, cho nên người nghe tiếp thu được gần như toàn bộ nội dung bài giảng, dù vị đó tuổi đã cao vẫn có thể hiểu những điều cốt lõi nhất mà Thượng tọa trình bày .
Có thể nói với cách diễn đạt khác nhau, cứ mỗi chủ đề kế tiếp là giúp cho hành giả nhìn sâu vào nội tâm, hiểu mình hơn và còn hiểu cả người khác. Điều đặc biệt, Thượng tọa luôn luôn có cách lý giải rất sáng suốt, tinh tế để người Phật tử không bị nhàm chán mệt mỏi, không rơi vào sự hiểu nhầm, không nhìn đạo Phật bằng định kiến, tà kiến hoặc hiểu bằng khái niệm. Đây là lý do mà mỗi thời thuyết Pháp của Thượng tọa được nhiều Phật tử là giới trẻ, thiện hữu tri thức quan tâm. Bài thuyết Pháp kỳ này có trên 1000 Phật tử tham dự.
Để có thể hiểu được thấu đáo về Hành ấm, chúng ta trở lại phần Tưởng ấm kỳ trước. Tưởng ấm là mức độ cao của cấu trúc tâm lý. Thường chúng ta hay bị nhằm “Tưởng ấm” là tưởng tượng hoặc suy tưởng. Bằng nhiều ví dụ cụ thể Thượng tọa phân tích cho thấy Tưởng ấm là những hình ảnh ta hình dung ra, những lời nói lải nhải trong tâm mình. Do đó, “Tưởng ấm” không phải là gốc của suy nghĩ mà là chỉ một phần biểu hiện ra trong tâm và nó hết sức thụ động.
Chính vì Tưởng ấm không phải là gốc của sự suy nghĩ nên bản ngã không nằm nơi những hình ảnh hay câu nói lải nhải trong đầu mà bản ngã nằm sâu bên trong Hành ấm. Chức năng của Tưởng ấm là xác định hoạt động của tâm nhưng nó cũng ngăn che trí tuệ, sự hiểu biết, sự tập trung của ta với công việc đang làm. Ví dụ ta đang làm việc này lại hình dung tưởng tượng việc khác, đó là do Tưởng ấm dắt đi làm ta mất tập trung.
Người ngồi thiền phải dừng được hoạt động của Tưởng ấm, tức khi ta ngồi thiền đừng cho hình ảnh hiện ra, hoặc có lời nói lải nhải trong đầu. Người đạt chánh niệm tỉnh giác thường tâm rỗng rang sáng suốt, thấy mọi việc vô thường. Cho nên khi lắng được vọng tưởng, ta sống thanh thản, không mong cầu, tùy duyên. Thiền định giúp ta vượt qua hàng rào Tưởng ấm, bước vào thế giới tâm linh với những điều kỳ diệu hạnh phúc. Lúc chưa ngộ đạo thì còn thấy phiền não, ham muốn, ích kỷ, nhưng khi ngộ đạo rồi, tất cả đều hiện ra thanh tịnh và mầu nhiệm. Đó là con đường chúng ta phải đi tới.
Tóm lại, Tưởng ấm là phần tâm thức bên ngoài ta nhìn thấy được, nhưng Tưởng ấm hiện ra những cái mà Hành ấm tạo ra. Tưởng ấm là đoàn quân chặn đứng ta bước vào thế giới tâm linh. Muốn vào thế giới tâm linh phải vượt qua hàng rào Tưởng ấm. Thượng tọa dặn dò: Nếu một ngày ta vượt qua được Tưởng ấm, đạt được chánh niệm tỉnh giác, thế giới thay đổi, nhưng chưa phải Thánh. Thánh phải thay đổi về bản chất. Nhân đây, Thượng tọa phân biệt Thiền và Thánh khác nhau như sau: Thiền là tâm ta yên lắng, bước vào thế giới tâm linh, có thể phát thần thông. Thánh là diệt được kiết sử, thay đổi bản chất con người.
Nói về Hành ấm, Thượng tọa trình bày: Mọi hoạt động của tâm đều xuất phát từ Hành ấm. Tâm ta có rất nhiều hoạt động nên hầu như toàn bộ tâm, hầu hết bộ não ta đều thuộc về Hành ấm. Còn Thức ấm là cái biết đan xen lẫn với Hành ấm. Ở đâu có Hành ấm ở đó có Thức ấm. Cái biết ở đâu thì hành động ở đó và ngược lại. Do đó, hàng ngày chúng ta phải tinh tấn tu tập thiền định, ta phải cẩn thận suy xét hành động của mình, kiểm soát hết mọi thứ như: biết đúng, biết sai, biết nhân, biết quả, biết trước, biết sau, biết sâu, biết cạn. Nói chung, nhờ có sự kiểm soát của thiền định, lắng được tâm, dần dần ta mới hiểu được tâm hồn của chính mình.
Thực sự có nhiều điều nơi chính mình mà mình không thấy thì nói chi đến hệ thống tâm lý cực kỳ phức tạp chúng ta càng không biết gì cả, vì cái biết của mình không sáng, không sâu nên không tự biết chính mình. Riêng bậc giác ngộ ở trong đạo cực kỳ sáng suốt, là người tự biết chính mình trước do Thức ấm của họ sâu. Còn người đắc đạo cao siêu thì thấy luôn vị trí của các huyệt đạo vô hình, và thấy được những hoạt động của nội tâm ta. Chính vì vậy Đức Phật mới đưa ra năm cấu trúc đơn giản cho ta thấy là sắc; thọ; tưởng; hành; thức, nhưng để hiểu được năm cấu trúc này, chúng ta phải tu cả một đời mới hiểu được một phần nhỏ.
Khi nói về Hành ấm thì biết rằng ta đã chạm tới hang ổ của nội tâm, tới cái hang ổ của ngã chấp, chạm tới cái phần sâu thẳm của tâm hồn mình, và Hành ấm cũng là nơi phát sinh ra thần thông. Trong bài giảng, Thượng tọa đã chứng minh diễn giải cho thấy sức hoạt động của Hành ấm cực nhanh. Những hoạt động của Hành ấm mà chủ yếu hoạt động của tâm lý, ta hoàn toàn không thấy đường đi nước bước của nó nhưng lại chi phối ta tất cả. Để mọi người có thể hiểu và phân biệt được hoạt động nào là của Hành ấm, Thượng tọa nhắc nhỡ hãy nhớ lấy nguyên tắc {Hành ấm thì “tạo” ra; còn Tưởng ấm thì “hiện” ra.
Sau khi trình bày Hành ấm điều khiển mọi hoạt động của thân tâm, Thượng tọa còn phân tích những mảng hoạt động khác của Hành ấm là tình cảm thương ghét, là cái chú ý, là giấc mơ. Mặt khác, hành ấm còn là hang ổ của ngã chấp nhưng kỳ thực cái “Tôi” đó không có thật, nó chỉ là sự hoạt động rất nhanh của Hành ấm. Tuy nhiên, Hành ấm một phần hoạt động theo ý muốn của ta và đa phần hoạt động không theo ý muốn của ta. Mà nếu mười phần của Hành ấm không theo ý muốn ta nữa thì bắt đầu trở thành bệnh. Cho nên chúng ta phải kiểm soát mình, ráng giữ cho Hành ấm đi theo ý muốn ta mãi, còn như để Hành ấm thoát ra sự kiểm soát của ta, tự hoạt động theo ý nó thì dần dần ta trở thành bệnh tâm thần.
Để nhấn mạnh thêm nữa, Thượng tọa cho rằng: Người nghiệp nặng thì cái chú ý, cái tình cảm không đi theo ý mình. Chẳng hạn, người bệnh tâm thần thì Hành ấm dường như hoàn toàn tự hoạt động, không còn có ý muốn can thiệp vào được nữa và Hành ấm nó hoạt động theo nghiệp, chỉ người có phước nghiệp thì cái chú ý đi theo ý muốn của mình. Hạnh phúc là khi nào ta không còn thấy có cái “Tôi” nữa, đó là hạnh phúc vô lượng, còn mọi hạnh phúc khác ta đi tìm, chỉ là tìm cái Thọ ấm tạm bợ thôi. Và Thượng tọa đưa ra nhiều ví dụ, dẫn chứng cụ thể, điều đó hình như khế hợp với tâm lý, với hoàn cảnh của người nghe, vì thỉnh thoảng cả Pháp hội ngập tràn những tiếng vỗ tay liên hồi, những tràng cười rộn rã. Không khí buổi giảng vì vậy trở nên nhẹ nhàng, cảm thông hơn.
Đồng thời, nói đến hoạt động của Hành ấm cũng cần phải đề cập đến giấc mơ đến từ đâu. Giấc mơ tự nó đi con đường của nó, hoàn toàn ta không biết trước, không đoán trước. Chính Hành ấm tạo ra mọi điều trong giấc mộng như thật, và ta thụ động hoàn toàn trong giấc mộng đó (diễn biến giấc mơ đôi khi hợp lí nhưng có khi bất hợp lý, nhưng ta không xử lí được gì. Sự chú ý của ta còn bị lôi theo diễn biến trong giấc mộng ấy).
Phần cuối Bài giảng, Thượng tọa còn phân tích Hành ấm hoạt động theo Nghiệp; Hành ấm hoạt động theo thói quen; Hành ấm hoạt động theo kiết sử; Hành ấm hoạt động theo sinh lí cơ thể là như thế nào. Qua đó, chúng ta thấy người có công phu tu tập, tu hành có định lực rồi thì làm chủ được Hành ấm.
Trước khi kết thúc, Thượng tọa còn nhắc nhở: Một hành giả trong tu tập Thiền định sẽ phải là người đem lại an vui cho mọi người bằng tình thương yêu, sự cảm thông, độ lượng và quyết tâm hóa độ nhau nhiều hơn. Bằng chất giọng ngọt ngào, phong thái đỉnh đạc, trong suốt thời thuyết Pháp Thượng tọa đã chinh phục thính chúng cảm nhận được giá trị sâu sắc của lời Phật dạy.
Dưới đây là một số hình ảnh về toàn cảnh khóa tu Thiền và buổi thuyết giảng của TT Thích Chân Quang tại Thiền viện Di Đà (huyện Thường Tín – Hà Nội):
TUỆ ĐĂNG
