Nhận lời mời của HT Thích Thiện Minh – Trụ trì chùa Linh Phước (phường Linh Xuân – Q.Thủ Đức), tối ngày 22/04/2014 (nhằm ngày 23/03 Giáp Ngọ), TT Thích Chân Quang – Phó Ban Kinh tế Tài chánh TW GHPGVN – Viện chủ Thiền Tôn Phật Quang (BRVT) đã quang lâm đạo tràng thuyết giảng đề tài TÌNH & LÝ cho hàng Phật tử, nhân Lễ húy nhật lần thứ 22 của cố Đại lão TT.Thích Thiện Huệ – người khai sơn chùa Linh Phước.
Đề tài TÌNH & LÝ là một triết lý sống có tính đặc thù hấp dẫn người nghe, do chúng ta sẽ nhận được một số kinh nghiệm sống và hiểu rõ cuộc đời hơn, chỉ vì trong cuộc sống, gần như không ai muốn trở thành gánh nặng cho mọi người.
Trong phạm vi đề tài này, dưới góc nhìn của Phật giáo, Thượng tọa đã chỉ điểm cho mọi người trở nên tinh tế trong việc nhận biết và đáng giá chính mình cũng như người chung quanh. Mục tiêu của đạo Phật nói thì cao siêu là giác ngộ – giải thoát, nhưng mà gần hơn chính là Phật dạy cho ta một cuộc sống đẹp, tức là do cách sống của mình mà khi ta chết đi còn rất nhiều người nghĩ đến.
Để hiểu “Tình và Lý” là cái gì, Thượng tọa đưa ra nhiều ví dụ để làm rõ lên cái lý luận:
– Cái “Lý” có nghĩa là hành vi ở bên ngoài, là cái nguyên tắc, cái luật lệ công thức ở bên ngoài.
– Còn “Tình” là động cơ bên trong, cái thật lòng người đó nghĩ gì hay muốn gì.
Sống trên đời, chúng ta thường bị chi phối bởi hai khuynh hướng: Một là những luật lệ, những nguyên tắc, những qui định của cuộc đời…nó thuộc về hình thức, bề ngoài, qui định phải sống như thế. Ví dụ ta đi vào chùa phải mặc áo tràng, đi học thì mặc đồng phục, hoặc đi trên đường phải đi bên phải, v.v… Còn cái tình là cái ý muốn – cái động cơ bên trong chúng ta. Cái này vô hình khó đánh giá được vì không ai nhìn thấy, nhưng nó lại là bản chất thật bên trong, là cái gốc sự thật. Vì vậy, thế gian cứ mãi bị phân vân, hoang mang, bối rối giữa việc nhận xét một con người.
Khi nhìn một người, ta hay nhìn cái bề ngoài, dựa vào cái qui phạm, dựa vào nguyên tắc, công thức để ta đánh giá con người đó, nhưng bản chất thật không nằm ở ngoài, mà nằm ở sâu bên trong. Đó chính là cái động cơ họ sống, cái thiện chí họ ẩn sâu bên trong chứ không phải bên ngoài. Nhưng mà khổ nổi không ai có thể nhìn được vào nội tâm ai cả, cho nên ta đành phải dựa vào cái bên ngoài để đánh giá, trong khi cái bên ngoài lại không phải cái thật, nó chỉ là bề ngoài. Vì thế mà suốt cuộc đời của ta, ta cũng bị đánh giá sai rất nhiều. Thậm chí cả tòa án nhiều khi cũng xử sai, xử oan cho người. Chẳng hạn gần đây có vụ án bị xử oan 10 năm và tòa án phải công khai xin lỗi người bị oan. Cho nên, nếu chỉ dựa vào lời nói, hành vi, hình thức bên ngoài mà đánh giá thì thật sự khó, không bao giờ chính xác.
Vì thế mà ông bà ta có câu “Tình ngay lý gian” là vậy. Tức ta không làm gì sai trái, tội lỗi, nhưng khách quan lại có những điều có thể làm căn cứ cho người ta nghi ngờ, rất khó thanh minh. Cho nên, chúng ta sống với nhau là cái sâu sắc, cái tri kỷ, đó chính là nhìn được cái tình của nhau, tức là nhìn được trong tâm, nhìn được động cơ của nhau thì đó là hiểu về nhau một cách chính xác.
Nhân đây, Thượng tọa nhắc nhở: Khi nhận xét, đánh giá về một con người, một đối tượng nào đó thì đều cần phải xét cả về lý và tình. Tức là cái hành vi bên ngoài và tìm cho được cả cái động cơ bên trong, để có thể hiểu về một con người và cũng là hiểu chính mình. Rồi Thượng tọa dẫn chứng rất nhiều ví dụ tiêu biểu để giải thích rành mạch về hành vi bên ngoài và động cơ bên trong đúng sai thế nào. Đồng thời để tránh lừa người khác và lừa chính mình, Thượng tọa khuyến tấn mọi người khi làm bất cứ việc gì dù lớn hay nhỏ đều phải kiểm soát được động cơ bên trong của mình.
Tuy nhiên, chỉ có bậc Tu Đà Hoàn mới kiểm soát được động cơ bên trong. Đó là tình thì rất ngay mà lý cũng rất thẳng. Còn chúng ta nhiều khi lý thì coi hay đó mà tình thì gian, tức bên ngoài coi ngon lành, nhưng có những mục tiêu bí mật sai lầm lẫn ở trong. Đó là lý do mà chúng ta cứ đọa lên đọa xuống hoài, không vượt lên làm Thánh được. Vì thế, từ đây đến suốt cuộc đời còn lại, cái tu hành của ta là cố gắng đi tìm cái động cơ căn bản nhất ban đầu, ngay từ những việc nhỏ nhất. Mà cái động cơ thật của mình thường là của bản ngã, ích kỷ, hơn thua, tham vọng, hận thù, đố kỵ. Nhưng nay chúng ta cố gắng nhìn thẳm sâu vào những điều đó để điều chỉnh lại.
Như vậy, đi sâu vào lời dạy của Thượng tọa, chỉ nhằm mục đích khai thị cho những người đã qua giai đoạn dài trong sự tu tập, tức hành vi bên ngoài ít có bị sai rồi, nhưng bắt đầu phải chỉnh nội tâm sâu thẳm bên trong cho đúng và vận dụng nó trong mọi hành động. Ngoài ra, Thượng tọa còn dạy chúng ta hiểu rằng: Không nên xét người, xét mình qua hành vi, luôn luôn phải tìm hiểu động cơ thực sự rồi mới đánh giá chính mình hay người nào đó là tốt hay xấu. Đây là những điều vô hình, hết sức tinh tế, nhưng nếu ai có khả năng quan sát tường tận tỉ mỉ được động cơ thẳm sâu bên trong thì người này bước lên một bước tu mới. Qua đó cho thấy, Thượng tọa coi trọng đến chừng nào sự quay trở lại bên trong của từng người.
Một lần nữa, Thượng tọa cảnh tỉnh mọi người: Chỉ khi chứng Tu Đà Hoàn ta mới thấy chính mình, chứ còn chưa chứng quả Thánh này, hãy coi chừng ta vẫn tự ảo vọng đặt ra một động cơ để biện minh cho những việc làm sai của mình. Vì vậy, từ bây giờ, ta làm điều gì cũng phải xét đến cái tình trước, phải làm sao cho động cơ của ta là chân chính, rồi sau đó mới tính đến cái lý, tức là hành vi bên ngoài. Nói thì dễ nhưng đây là một bài toán khó cho suốt cả cuộc đời còn lại của mỗi người và phải ráng tu cho bằng được. Cuộc đời này đầy oan ức chỉ vì ta cứ nhìn bên ngoài mà không thấy được động cơ bên trong.
Sau cùng, trước khi kết thúc bài giảng, Thượng tọa căn dặn từ đây cho đến ngày Lễ Phật Đản, chúng ta nên làm nhiều việc có ý nghĩa để cúng dường lên Đức Phật, lên Đại lễ Vesak, lên Giáo hội, v.v… bằng cách nhắc mọi người biết rằng đang có một Đại lễ Phật Đản Liên Hiệp Quốc diễn ra trên đất nước mình, nhắc mọi người biết đến ngày sinh của Đức Phật, nhắc mọi người biết ta có Phật trong cuộc đời này thật là một hạnh phúc lớn, vậy hãy ráng tu và ráng thương yêu nhau./.
TUỆ ĐĂNG
Dưới đây là một số hình ảnh về toàn cảnh buổi thuyết Pháp của TT Thích Chân Quang tại chùa Linh Phước (phường Linh Xuân – Q.Thủ Đức):
